وجه التزام چیست؟
وقتی دو نفر قراردادی را به نحو صحیح منعقد میکنند، این قرارداد میان آنها لازمالاجراست و در صورتی که هریک از آنها از انجام موضوع قرارداد خودداری کنند، مکلف به جبران خسارت میباشند. حال اگر میزان و مبلغ این خسارت از قبل میان طرفین توافق شده باشد، به این مبلغ وجه التزام گفته میشود. وجه التزام در واقع تعیین توافقی مبلغ خسارت تاخیر در انجام تعهد یا خسارت عدم انجام تعهد میباشد.
مستند قانونی وجه التزام
وجه التزام در قانون مدنی مورد پیشبینی قرار گرفته است. براساس ماده ۲۳۰ این قانون: “اگر در ضمن معامله شرط شده باشد که در صورت تخلف، متخلف مبلغی به عنوان خسارت تأدیه نماید، حاکم نمیتواند او را به بیشتر یا کمتر از آنچه که ملزم شده است محکوم کند.”
وجه التزام همانطور که مشاهده میشود، صراحتاً در قانون مدنی مورد پیشبینی قرار گرفته است و بر این اساس درج شرط وجه التزام در قرارداد کاملاً قانونی میباشد.
آیا وجه التزام لزوماً باید به صورت شرط ضمن عقد درج شود؟
سوال اصلی این است که آیا طرفین قرارداد میتوانند در یک قرارداد جداگانه وجه التزام را پیشبینی کنند یا اینکه وجه التزام لزوماً باید به صورت شرط ضمن عقد درج شود؟
هرچند تعیین وجه التزام به طور معمول به صورت شرط ضمن عقد صورت میگیرد، اما الزامی در این خصوص وجود ندارد. بنابراین طرفین یک قرارداد میتوانند در یک قرارداد جداگانه، وجه التزام تخلف از تعهدات را پیشبینی کنند. در این حالت، قرارداد مبنی بر تعیین وجه التزام تابع ماده ۱۰ قانون مدنی خواهد بود.
وجه التزام در چه قراردادهایی کاربرد دارد؟
وجه التزام در تمامی قراردادهای مالی میتواند استفاده شود. پس هر قراردادی که متضمن تعهد مالی باشد، اصولاً میتواند حاوی شرط وجه التزام باشد. البته از حیث کاربرد و استفاده عملی، وجه التزام در معاملات ملکی بسیار بیشتر از سایر قراردادها مورد استفاده قرار میگیرد و آثار بسیار زیادی دارد که در مقاله مربوطه مورد بحث قرار گرفته است.
شرط کیفری چیست؟
شرط کیفری نام دیگر وجه التزام است و با وجه التزام هیچ تفاوتی ندارد. نهاد وجه التزام در کشور ما از قانون فرانسه اخذ شده است و در فرانسه به این نهاد Clause pénale گفته میشود که ترجمه آن به فارسی شرط کیفری میباشد. هرچند در ادبیات حقوقی و رویه قضایی کشور ما عبارت وجه التزام بسیار بیشتر بکار میرود، اما اگر اصطلاح شرط کیفری نیز در جایی بکار رفت، باید دانست که منظور همان وجه التزام است.
با وجود پیشبینی وجه التزام، آیا اثبات ورود ضرر لازم است؟
وجه التزام همانطور که گفته شد، توافق طرفین در خصوص مبلغ خسارت تخلف از انجام تعهد میباشد. سوالی که در این خصوص پیش میآید، این است که اگر طرفین وجه التزام پیشبینی کرده باشند و یکی از آنها از انجام تعهدات قراردادی خودداری نمود، آیا طرف مقابل برای دریافت وجه التزام باید ضرر رسیدن به خود را ثابت کند؟
برای دریافت وجه التزام اثبات ورود ضرر لازم نیست و خواهان دریافت وجه التزام در صورت اثبات اینکه طرف مقابل از انجام تعهدات خود تخلف کرده است، میتواند وجه التزام را دریافت نماید.
شرط تحدید مسئولیت چیست؟
شرط تحدید مسئولیت با وجه التزام تفاوت دارد و نباید این دو مفهوم را یکی پنداشت. شرط تحدید مسئولیت یعنی توافق طرفین در خصوص تعیین سقف مبلغ خسارت تخلف از انجام تعهد. پس اگر در قراردادی شرط تحدید مسئولیت گنجانده شده باشد و به عنوان مثال مبلغ ۵۰ میلیون تومان سقف جبران خسارت تعیین شده باشد، شخص متخلف صرفاً تا میزان این ۵۰ میلیون تومان مسئول است؛ حتی اگر طرف مقابل قرارداد ضرر بیشتری را متحمل شده باشد. پس با این حساب تفاوت شرط تحدید مسئولیت با وجه التزام در دو مورد خلاصه میشود:
در شرط تحدید مسئولیت اگر میزان خسارت واقعی کمتر از سقف تعیینشده باشد، متخلف از انجام تعهد صرفاً ملزم به جبران همان خسارت واقعی است. در صورتی که در وجه التزام اصلاً میزان ضرر اهمیتی ندارد و متخلف باید مبلغ تعیینشده را پرداخت کند.
اگر در قرارداد شرط تحدید مسئولیت پیشبینی شده باشد، اثبات ورود ضرر برای خواهان دریافت خسارت ضروری است. درحالی که در وجه التزام همانطور که گفته شد، چنین الزامی جهت اثبات ورود ضرر وجود نخواهد داشت.
